Aanvulling 21/2/2018 – Ik heb vandaag over dit artikel gesproken met Coen van de Ven. Hij gaf aan de strekking van dit artikel niet te onderschrijven, maar wel acht te hebben geslagen op het intransparante karakter van het werk van Hamilton 68, en het met me eens te zijn dat Hamilton 68 als zodanig een bron is aan wiens werk niet zondermeer conclusies te verbinden zijn. Dat Coen van de Ven de moeite heeft genomen het artikel te lezen en van feedback te voorzien wordt zeer gewaardeerd!
Vandaag in De Groene Amsterdammer een stuk naar aanleiding van de eerder ook op ContraCourant besproken brief van Minister Ollongren aan de Tweede Kamer. Het stuk komt van de hand van Coen van de Ven, zo te zien toch zeker niet iemand zonder noemenswaardige staat van dienst.
Het artikel gaat nergens in op de feitelijke onjuistheid (een mooie term voor kapitale misser) in de brief van Ollongren, maar is daarentegen aardig gelardeerd met halve waarheden, hele onwaarheden en onbewezen claims die nog maar eens de indruk moeten wekken dat er onder alle rook heus wel een vuur woedt.
Een en ander begint met de “Gerasimov” doctrine. Het is tegenwoordig erg populair om bepaalde zaken te duiden als “typerend Russisch”, en dit “gegeven” naar voren te schuiven in een poging zachte verhalen hard te maken. Dit zagen we bijvoorbeeld al eerder gebeuren rondom de DNC hack, waar volstrekt ongegrond het beeld werd geschetst dat de werkwijze van de vermeende hackers een Russisch karakter leek te hebben. Vandaag is het verhaal dat het ontwrichten van samenlevingen, in plaats van een directe aanval, een typerende oude Sovjet techniek is.
De realiteit is dat hier niets specifiek Russisch aan te ontdekken valt. Het concept is zo oud als de weg naar Rome, en als er een machtscentrum is dat in de tegenwoordige tijd praktisch gebruik maakt van intriganten dan ligt dat toch echt in Washington, dat sinds de jaren 80 van de vorige eeuw haar mondiale netwerk aan NGO’s en denk-tanks inzet om haar politieke en militaire doelen te helpen bewerkstelligen.
Voortbordurend op dit zoveelste kunstmatige beeld van het sterk Russische karakter van zaken die zonder hard bewijs aan Rusland worden toegeschreven gaat Van de Ven nog een stapje verder. Te lezen valt hoe Rusland “Trump een digitaal zetje gaf”. Wat daarmee precies bedoeld wordt blijft onduidelijk. Schijnbaar mogen we als lezer zelf iets invullen, we hebben tenslotte allemaal wel iets gehoord of gelezen over dit soort zaken. In hoeverre dit soort onzorgvuldigheid journalistiek verantwoord is – dat mag de lezer zelf invullen.
Maar we gaan verder, want zelfs Merkel en Macron beklaagden zich volgens Van de Ven over Russische inmenging tijdens hun verkiezingen. Dat geheime diensten in beide landen na eerdere claims in die richting hebben ontkend dat zoiets heeft plaatsgehad doet er niet toe, want we kunnen ons nu beroepen op beïnvloedingscampagnes op social media. Niet dat er op dat gebied harde bewijzen zijn geleverd die de vermeende campagnes linken aan de vaak aangehaalde trollenfabriek in Sint Petersburg (een “Russisch account” is bijvoorbeeld elk account waarop ooit is ingelogd vanaf een Russisch IP adres, en dan beginnen we nog niet over de mogelijkheden dit soort data te manipuleren, en ja… Ook geolocation wordt in sommige verhalen aangevoerd als een vorm van bewijs)… Of dat er zelfs maar een nullijn is vastgesteld waarlangs de significantie van het aantal Russische accounts dat zich bemoeit met voor Rusland relevante geopolitieke zaken kan worden gemeten. Maar wanneer je waarheid probeert te smeden uit een selecte verzameling halve verhalen ga je nu eenmaal een hoop halve verhalen nodig hebben en zul je het vuurtje constant moeten opstoken.
In zijn enthousiasme sleept Van de Ven vervolgens de (ook vrij dubieuze) Russische trollenwachters van Hamilton 68 erbij. Hier stuurt hij het zaakje aardig in het honderd wanneer hij (wederom onzorgvuldig) claimt dat Hamilton 68 honderden door het Kremlin aangestuurde Twitteraccounts volgt die zouden opereren vanuit (daar is ie weer) de trollenfabriek in Sint Petersburg. De realiteit van Hamilton 68 is een heel stuk genuanceerder (wellicht is ongenuanceerder eigenlijk een betere woordkeuze) dan Van de Ven hier doet voorkomen.
Hamilton 68 is een project van de Alliance for Securing Democracy, zogezegd gehuisvest bij het German Marshall Fund of the United States en aangestuurd door mevrouw Laura Rosenberger en meneer Jamie Fly. Rosenberger was recentelijk nog betrokken bij de presidentiële campagne van Hillary Clinton als adviseur buitenlandbeleid. Jamie Fly is onder andere voormalig national security counselor van de neoconservatieve havik Marco Rubio, verliezend kandidaat in de Republikeinse primaries (hetgeen ook al de schuld was van Rusland).
Ofwel, afkomstig uit de hoek waar “Russiagate” is geboren en getogen – een ietwat cynisch ogend bondgenootschap tussen verliezende Democraten en verliezende Republikeinse haviken voor wie Trumps hints naar detente met Rusland een doorn in het oog waren. In hoeverre we van deze club een onbevooroordeeld geluid zullen horen is natuurlijk de vraag – zij hebben direct belang bij het warmhouden van “Russiagate” om hun eigen falen te maskeren en het presidentschap van Trump nog verder te beschadigen dan hij zelf dagelijks doet, met de beschuldiging van collusie met de Russen.
Naast de oorsprong is ook de methodiek van Hamilton 68 wel zo relevant. Zeker wanneer je deze, zoals Coen van de Ven doet, dusdanig simplificeert dat je eigenlijk gewoon onzin verkondigt. Hamilton 68 volgt namelijk geen honderden accounts die in Sint Petersburg zijn gestationeerd. Wat Hamilton 68 wel doet is het volgende:
Men volgt 600 Twitteraccounts waarvan is “vastgesteld” dat zij gelinkt zijn aan Russische beïnvloedingscampagnes. Zoals op de website zelf ook te lezen valt (voor Coen, voor de volgende keer) stelt men zelf al direct dat niet al deze accounts worden aangestuurd door de Russen. Wat helaas nergens wordt aangegeven is hoe men volgens de Hamilton methodiek dan gelinkt zou raken aan Russische beïnvloedingscampagnes. Eigenlijk valt aan de hand van de informatie die Hamilton 68 zelf verstrekt alleen de conclusie te trekken dat eenieder die naar de zin van de “onderzoekers” iets te vaak Russische misinformatie (een net zo min op verifieerbare gronden gestoeld concept) deelt onderdeel is van een Russische campagne. Nergens wordt in die zin ook maar een begin van een verantwoording gegeven over de manier waarop wordt vastgesteld dat de verspreide boodschap feitelijk onjuist is.
Wat wel wordt aangegeven is dat waarschijnlijk het merendeel van de content waar men binnen dit “netwerk” over spreekt niet is gecreëerd door Rusland maar door derden, en dat het bewuste “netwerk” deze content uitvergroot omdat het volgens de “onderzoekers” aansluit op Russische thema’s.
De enige harde feiten waar Hamilton 68 zich op baseert zijn het feit dat er op Twitter content wordt gedeeld van Russische staatsbronnen, soms door mensen die openlijk aangeven pro-Russisch te zijn, en dat er geautomatiseerde accounts bestaan die veel content delen die samen lijken te vallen met voor Rusland relevante thema’s. Er is buiten de gedeelde content geen sprake van een aantoonbaar verbonden netwerk, noch is er sprake van een aantoonbare link naar de Russische overheid. Feitelijk stelt men dat bepaalde informatie per definitie misinformatie is (hetgeen nergens wordt hard gemaakt), en dat er betekenisvolle conclusies te trekken zijn op grond van het gegeven dat binnen via social media aan elkaar gelinkte mensen en groepen met bepaalde voorkeuren een soort echokamers ontstaan. Als klap op de vuurpijl weigert men de namen behorend tot de bewuste accounts vrij te geven, omdat dit het gedrag van die accounts zou kunnen beïnvloeden, hetgeen het eigen project onbruikbaar zou maken. Meer is er domweg niet. Zo bezien is Hamilton 68 enorm veel gewichtige verdachtmaking in een kek wetenschappelijk jasje (in realtime! wow!), maar blijkt de keizer bij nader inzien gewoon de onverbeterlijke exhibitionist die ContraCourant de afgelopen jaren heeft leren kennen.
Kortom: Van de Ven refereert aan een nogal dubieus project en geeft daarbij ook nog eens een volstrekt verkeerde voorstelling van zaken. Hij schrijft daarbij: “Alles wat een kras betekent op de zelfgenoegzame uitstraling van het Westen krijgt zo digitaal extra wind in de zeilen”.
Laat ContraCourant dit omdraaien op een manier die meer recht lijkt te doen aan de aangehaalde situatie: Alles wat een kras betekent op de zelfgenoegzame uitstraling van het Westen moet wel Russische misinformatie en propaganda zijn.
In de rest van het artikel probeert Van de Ven gelukkig wel een kleine lans te breken voor enige waakzaamheid. Een al te fanatieke jacht op vermeende misinformatie zou immers kunnen ontaarden in een heksenjacht die leidt tot indirecte censuur (bijvoorbeeld door besmeuring of verminderde toegankelijkheid van bronnen), of zelfcensuur uit angst te worden uitgemaakt voor een agent van de vijand. En passant refereert Van de Ven daarbij ook nog aan de verhoren van Twitter, Facebook en Google voor een speciale senaatscommissie. Hij noemt het resultaat daarvan teleurstellend, maar doelt daarbij waarschijnlijk niet op het feit dat ook de door die bedrijven afgeleverde reportages nog niet een begin van een wetenschappelijk verantwoorde basis hebben. Waarschijnlijk bedoelt Van de Ven daarmee ook niet dat het teleurstellend is wanneer zulke bedrijven op het matje moeten komen in de wetenschap dat een niet bevredigend antwoord verstrekkende gevolgen kan hebben voor de toekomstige bedrijfsvoering, en zich wel twee keer achter de oren zullen krabben voor ze iemand als senator Mark Warner tegen zich in het harnas jagen. Logischer lijkt het dat Van de Ven het teleurstellend vond dat (in deze context) relatief onschuldige derden niet het harde bewijs leverden dat hij en anderen zelf ook nergens vandaan weten te halen, en dat zij ook geen kant-en-klare ideeën hebben over het bestrijden van een vaag concept als beïnvloedingscampagnes zonder afbreuk te doen aan een heel scala aan Westerse verworvenheden, hier en daar ondersteund door een wetje en grondrecht of wat.
Zoals Van de Ven schrijft: “Een gezonde open democratie is uiteindelijk een goed geïnformeerde democratie”. Dat doet ContraCourant deugd. Nu alleen zelf nog een bijdrage leveren aan die informering. Dat doet hij met zijn artikel helaas niet – integendeel.