De bezetting van Nederland biedt een rijke historie aan lessen en herinneringen. Het zijn vaak de persoonlijke verhalen van mensen die zich terug geworpen zien op zichzelf en hun kleinste cirkeltje vertrouwelingen die tot de verbeelding spreken. Met afgrijzen nemen we telkens toch weer kennis van het onrecht, het verdriet, de onmenselijkheid achter de verhalen en de weerloosheid van velen van hen die deze nieuwe, opgedrongen realiteit moesten ondergaan. Ook laten we ons graag inspireren door de andere kant van de medaille: onbaatzuchtigheid, zorg voor de ander, de wil persoonlijk risico te lopen uit solidariteit en zo nu en dan regelrechte heldhaftigheid. Vanuit de eenvoudige overtuiging dat het anders moet.
Waar we het, zeker op 4 mei, niet eens lijken te worden over wie en wat we nu exact herdenken (en, belangrijker, wie niet), zijn er zaken waar we het redelijk over eens lijken te zijn.
We zijn er over het algemeen redelijk van overtuigd dat het belangrijk is macht in toom te houden, te controleren, grenzen te stellen. We begrijpen dat er zoiets bestaat als een hellend vlak – geef je eenmaal toe aan een zekere mate van oncontroleerbare macht, dan zie je je al snel geconfronteerd met een uitdijend monster dat zich overal probeert te nestelen waar de mogelijkheid tot machtsprojectie geconcentreerd is.
Die les is ouder dan de Tweede Wereldoorlog, maar evengoed was die oorlog een kantelpunt in de (Westerse) geschiedenis in die zin dat in haar kielzog een nieuwe wereldorde werd opgetuigd waaraan we onder andere de Verenigde Naties en een aanzienlijk deel van het huidig internationaal recht te danken hebben. We gingen, tenminste formeel, een nieuw tijdperk in waarin geen ruimte meer was voor koloniale machten, en waarin politieke en economische vrijheid enerzijds, en internationaal forum anderzijds aan de basis zouden staan van een betere, rechtvaardigere en welvarende wereld. En Nederland was weer een open, moderne democratie waarin transparantie en controleerbaarheid van macht garanties bieden, onder andere middels het beproefde recept van de vrije pers. Vele bekende titels zagen het levenslicht als verzetskrant – zij namen sommige waarden als vanzelfsprekend, een natuurlijk recht dat zij zich niet zouden laten ontzeggen. Vanuit onder meer die waarden werd een nieuw, internationaal politiek en moreel elan geboren.
Een nieuwe nieuwe richting
Nu we ons de laatste jaren (pak hem beet sinds de eeuwwisseling) weer in onrustiger water lijken te begeven dient zich echter een verontrustende ontwikkeling aan. Het discours verandert. Niet decentralisatie, maar centralisatie lijkt het nieuwe toverwoord. De macht controleert meer dan zij zich laat controleren, en is steeds vaker daar gehuisvest waar het democratisch mandaat niet gaan kan. En wanneer gesteld wordt dat de macht controleert, dan praten we over een regelrechte vrije val – hierover kan en mag geen misverstand bestaan, dat kunnen we ons niet veroorloven. Zie o.a. Snowden.
De huidige stand en massale adoptie van moderne communicatietechnologie heeft een nieuwe werkelijkheid gecreëerd (een werk in uitvoering) met verstrekkende gevolgen voor de machtsverhoudingen op deze wereld waar bijna niemand zich aan kan onttrekken. Tegelijkertijd wordt middels een valse tegenstelling tussen veiligheid en vrijheid (deze tegenstelling is enkel reëel wanneer een goedaardige overheid als gegeven wordt genomen) gezaagd aan basale burgerrechten, waarbij het overheden en overheidsinstituten de grootst mogelijke moeite kost zich aan de eigen wetten, regels en beloften te houden. Dit fenomeen is internationaal van aard, en speelt zich ook op mondiaal niveau af tussen landen onderling. Het internationaal recht en bijhorende instituten staan dan ook onder stevige druk.
De Pen vs de Staat; Watergate
De al eerder aangehaalde vrije pers heeft historisch gezien een belangrijke rol in het controleren van de macht en het signaleren van problemen binnen het modern democratisch bestel. Een geïnformeerd electoraat is daarnaast een voorwaarde voor een functionerende democratie, en die informatie bereikt de mensen doorgaans via de nieuwsmedia. De vraag werpt zich daarbij historisch meer dan ééns op waar de grens ligt tussen een zekere mate van operationele geheimhouding en de democratische noodzaak de macht te kunnen controleren. De consensus en doorgaans ook de respectievelijke wetten en verdragen wijzen op een duidelijke grens bij het geheim houden van onrechtmatig handelen, en tot op zekere hoogte het geheim houden van politiek onwenselijke feiten waar geen duidelijk groter gedeeld belang in speelt.
Een bekende zaak in dezen is het vaak aangehaalde Watergate schandaal. Met gestolen documenten haalde Daniel Ellsberg destijds via de New York Times het nieuws, hetgeen uiteindelijk tot twee bepalende rechtszaken leidde die decennia de norm stelden op dit gebied.
Eén van die rechtszaken leidde uiteindelijk tot een uitspraak van het Amerikaans Hooggerechtshof, dat stelde dat de New York Times op basis van het eerste amendement het recht had geheime documenten te publiceren. Mede op basis van eerdere zaken werd in die uitspraak bekrachtigd dat er uitzonderingen kunnen bestaan, maar dat de bewijslast van uitzonderlijk, direct gevaar van publicatie bij de overheid ligt.
Een andere toonzettende gerechtelijke uitspraak kwam in de zaak tegen Ellsberg die werd vervolgd op basis van de Espionage Act uit 1917. Ellsberg werd door de rechter te kennen gegeven dat zijn motieven om over te gaan tot de diefstal met publicatie ten doel (volgens Ellsberg was het classificeren van de documenten illegaal, en bedoeld om informatie uit de ogen van het Amerikaans publiek te houden, en niet zozeer dat van de vijand) niet relevant waren. Dit argument wordt tot op de dag van vandaag gevoerd in Amerikaanse rechtbanken. Ellsberg kwam uiteindelijk op vrije voeten omdat hij onder andere illegaal werd afgeluisterd door de FBI. De rechter sprak van omstandigheden “which … offend justice”.
Gelijkenissen Assange-zaak
Anno 2020 kunnen we Ellsberg inruilen voor Assange, en de New York Times voor WikiLeaks. De voornaamste reden dat het niet eerder tot een zaak kwam was exact de bovengenoemde rechtszaak tegen de New York Times. WikiLeaks publiceerde daarnaast zelden alleen, waarmee een zaak tegen WikiLeaks een zaak tegen het voltallige media-establishment zou worden. Nu denkt de regering Trump echter een weg te hebben gevonden. Door Assange er van te beschuldigen Manning te hebben geassisteerd bij het ontsleutelen van een wachtwoord, zodat Manning anoniem toegang kon krijgen tot documenten waar ze persoonlijk legaal toegang toe had, heeft men in ieder geval een aanklacht waarmee men tot actie over kan gaan.
Maar de hoofdmoot van de zaak draait eigenlijk om het eerder aangehaalde uitzonderlijk, direct gevaar dat de publicaties volgens de Amerikanen hebben veroorzaakt (het welbekende “Assange heeft levens in gevaar gebracht”), en het zal waar mogelijk gaan over de manier waarop WikiLeaks publicaties volgens de Amerikanen als voor de vijand gestolen informatie diende. Er zijn meerdere actieve pogingen ondernomen om het werk van WikiLeaks in verband te brengen met “terrorisme” – hetgeen op zijn beurt een containerterm is geworden voor militaire operaties tegen Amerikaanse bezettingslegers.
Een deel van deze argumenten is in de zaak tegen Manning reeds getoetst. Eén en ander lag subiet uit het raam toen bleek dat de aanklagers geen enkel feit konden noemen dat hun beschuldiging hard kon maken. Bijna 10 jaar verder lijkt er weinig veranderd. Daarnaast wordt in de verhalen over “ongeredacteerde dumps” zelden tot nooit meegenomen hoe een Guardian journalist die encryptiesleutels publiceerde de aanleiding vormde tot dit drama, en hoe Assange met man en macht probeerde de schade te beperken, en uiteindelijk besloot tot de dump over te gaan zodat in ieder geval duidelijk was welke leaks de authentieke waren, om misbruik van de situatie te voorkomen en om mensen de kans te geven het risico in te schatten dat ze liepen.
Maar veel belangrijker nog is dat veel te vaak wordt vergeten dat het werk van WikiLeaks enorm veel heeft blootgelegd over overheidscorruptie, het cynisme van de machthebbers en oorlogsmisdaad. Het tot staatsgeheim maken van misdaden is illegaal. Het tot staatsgeheim maken van misdaden die zijn begaan in een illegale oorlog is illegaal. Internationaal recht is een ding. Mensenrechten zijn een ding. Beiden spelen geen rol in de overwegingen die ten grondslag liggen aan de besluiten ten strijde te trekken, met alle vernietigende gevolgen (zeker ook voor het thuisfront) van dien.
WikiLeaks heeft ons meer dan wie dan ook de kille realiteit van Westers interventionisme laten zien. Niet alleen zoals beleefd door hen die in de loop van het geweer kijken, maar ook zoals tot stand gekomen in politieke achterkamertjes. Het welbekende interview met Syrische kindjes – maar dan geen Syrisch kindje, maar een Afghaans of Iraaks kindje, levend onder ónze bezetting. Een beetje zoals de kwalijk geachte rol van de Amerikaanse pers ten tijde van de Vietnam-oorlog. De oorlog op feitelijke basis bekritiseren, in plaats van deze aan te moedigen en met leugens helpen verkopen, zoals met de oorlogen in Irak en Libië gebeurde.
Vanuit die optiek is het wellicht niet zo schokkend dat de politiek alles op alles zet om Assange onschadelijk te maken, terwijl de pers doet voorkomen of het hier een doodgewone zaak betreft – en uiteraard héél anders dan Watergate. Maar is dat zo? Daniel Ellsberg werd uiteindelijk op vrije voeten gesteld omdat van due process geen sprake meer kon zijn. Met Julian Assange is dat niet anders.
Rechten geschonden, eerlijk proces ondenkbaar
Het welbekende Zweedse verkrachtingsonderzoek naar zijn persoon is twee keer heropend, drie keer gesloten. Hij is twee keer verhoord door drie verschillende aanklaagsters. Er is in ieder geval één vals bewijsstuk tegen hem ingebracht (het welbekende gescheurde condoom zonder enig DNA spoor). De tweede aanklaagster, Marianne Ny, was de eerste die van mening was dat er een mogelijke zaak tegen Assange lag. Zij heropende het onderzoek in 2010, en vaardigt een Europees Arrestatiebevel tegen hem uit. Saillant detail is dat dit bevel niet is ondertekend door een rechter, een situatie die op dat moment alleen middels Zweeds recht kan worden bereikt. Na het arrestatiebevel tegen Assange worden de regels aangescherpt – Europese Arrestatiebevelen kunnen alleen door rechters worden uitgevaardigd, nu ook in Zweden.
In 2012 werd Assange politiek asiel verleend door Ecuador, en nam hij zijn intrek in de Ecuadoraanse ambassade. Het duurde tot 2016 voor Assange werd verhoord, omdat Marianne Ny (onterecht) claimde dat een verhoor van Assange in de Ecuadoraanse ambassade niet mogelijk zou zijn. Later bleek dankzij goed onderzoekswerk van Italiaanse journaliste Stefania Maurizi dat de beslissing Assange al die tijd niet in de Ecuadoraanse ambassade te verhoren voortkwam uit adviezen van de Britse CPS, die een buitengewoon interessante invloed had op een Zweeds arrestatiebevel. Zo wilden de Zweden het onderzoek reeds in 2013 laten vallen – hetgeen ze door de Britten werd afgeraden. Het dusdanig traineren van het onderzoek is begrijpelijkerwijs strijdig met het Zweeds procesrecht.
Uiteindelijk werd Assange in april 2019 gearresteerd nadat Ecuador zijn asiel per decreet introk. Het is zeer de vraag of deze intrekking per decreet legaal was. Artikel 32.2 van het vluchtelingenverdrag stelt dat zulke besluiten in de regel via een rechtbank (due process) dienen te verlopen. Hierop zijn uitzonderingen mogelijk, maar noch uit de media, noch uit Lenin Moreno’s mond hebben we ooit één van die geldige uitsluitingsgronden mogen vernemen. Wel veel vage verhalen over poep, potjes, pannen en skateboards.
De Britten veroordelen Assange vervolgens tot 50 weken cel voor het overtreden van zijn borgtocht, waar normaliter een boete volstaat. In Zweden wordt het verkrachtingsonderzoek nog maar eens heropend, en probeert de inmiddels derde aanklaagster die de zaak in behandeling heeft nogmaals een arrestatiebevel voor Assange te laten uitvaardigen. Dit wordt door de rechter geweigerd omdat Assange’s aanwezigheid in Zweden niet noodzakelijk zou zijn voor het onderzoek. Ongeveer een half jaar later wordt de Zweedse zaak definitief gesloten. Overal heeft men het over de manier waarop Assange het recht is ontvlucht. Nergens heeft men het over de onregelmatigheden in het onderzoek, of de merkwaardige Britse invloed hierop. Julian Assange blijft na het uitzitten van zijn 50 weken cel vastzitten in afwachting van de uitleveringszaak, omdat zijn eerdere aanvraag van politiek asiel in Ecuador hem volgens de Britten tot vluchtgevaar maakt.
Maar in die vele jaren in de Ecuadoraanse ambassade gebeurt er meer. Momenteel loopt in Spanje een rechtszaak tegen UC Global, een Spaans privaat intelligence- en beveiligingsbedrijf. Volgens diverse getuigen en documenten heeft dit bedrijf Assange 24/7 bespioneerd in de ambassade, voor de CIA. Ook is vastgesteld dat het bedrijf in contact stond met de rechtbank in Virginia, Alexandria waar Assange zich zal moeten verantwoorden in het geval hij wordt uitgeleverd. We kunnen er kort over zijn, dit feit alleen al maakt een eerlijk proces tot een onmogelijkheid. De Spaanse krant El País heeft hier in tegenstelling tot de rest van vrijwel de gehele Westerse media uitgebreid over geschreven.
Vrijheid; een werk in uitvoering
#FreeAssange Nederland en anderen spannen zich al maanden in om dit soort feiten in de krant te krijgen. Zij worden tot op heden genegeerd of aan het lijntje gehouden. Wanneer ze niet genegeerd worden, wordt ze te kennen gegeven dat deze informatie niet relevant is, of dat deze informatie net buiten de newscycle-boot valt. Dat gold duidelijk niet voor de publicaties waarin allerhande vage beschuldigingen als feit werden neergezet.
Assange is op alle mogelijke manieren voor rotte vis uitgemaakt door journalisten die uiteindelijk niets anders deden dan collega kranten napraten. Onderzoek is er geen seconde gedaan. Wat we in de media meekrijgen is het verhaal van de Amerikaanse aanklager, en niet zozeer de feiten uit de zaak. Sterker nog, de NRC redactie presteerde het te claimen dat de enige uitweg voor Assange een gang naar de rechtbank in Virginia was, hoewel uitlevering aan een land dat basale mensenrechten niet respecteert (en daar hoort de VS nu eenmaal bij) volgens artikel 3 UNCAT illegaal is.
Zo bezien is de nalatenschap van de Tweede Oorlog nog altijd een werk in uitvoering. Een maatschappij die toestaat dat iemand die onwelgevallige waarheden publiceert voor het oog van de wereld op onwettige wijze wordt kaltgestellt, is geen maatschappij die kan beweren haar lessen te hebben getrokken uit het verleden. Het internationaal recht dat ons dient te beschermen tegen juridische willekeur op mondiaal niveau, en dat individuen onvervreemdbare rechten toekent wordt in deze zaak op meerdere manieren ernstig geschonden. En daar kunnen we pas iets aan doen wanneer onze vrije pers ophoudt in dezen te fungeren als stenograaf voor de macht.
Dat betekent niet dat zij Julian Assange moeten omarmen, of dat zij niet kritisch mogen zijn op zijn handelen. Het betekent wel dat zij het hele verhaal moeten vertellen, zodat mensen zich kunnen verwittigen van wat er écht gebeurt. Dan pas kunnen zij een zinnig oordeel vormen over deze zaak.
Daarnaast dient Nederland, met artikel 90 in de Grondwet en als gastheer van onder meer het ICC, zich uit te spreken tegen wat hier gebeurt. Althans, als zij nog langer serieus genomen wil worden in haar graag gebezigde rol als hoeder van internationaal recht en mensenrechten.
Dat de waarheid, internationaal recht en mensenrechten met zulk gemak begraven worden door een element dat geacht wordt de macht te controleren, terwijl de blootgelegde oorlogsmisdaden en overheidscorruptie tweede viool spelen, geeft te denken over de mate waarin we werkelijk lessen hebben getrokken uit de oorlog. Dat het met regelmaat titels betreft die hun oorsprong vinden in het verzet maakt één en ander extra pijnlijk.
Op 1 mei 2020 schreef Laura Starink, toch niet de minste naam in de journalistiek, in de Volkskrant dat vrijheid van informatie de wereld niet per se beter maakt. Het zou de mensen in verwarring brengen. Het antwoord op de vraag wie de uiteindelijke arbiter dan gaat zijn over wat de waarheid is, en hoe die waarheid dan wordt vastgesteld, wordt wat ons betreft in de zaak Assange al jaren beantwoord.
Het antwoord voorspelt weinig goeds.
Team #FreeAssange NL
&
ContraCourant
P.S.
#FreeAssange Nederland vraagt kleine donaties voor de aanschaf van verschillende soorten ondersteunend materiaal. U kunt op de onderstaande widget klikken voor de donatie website.
Geld inzamelen | Doneeractie.nl
